Tradycyjne polskie Święta Bożego Narodzenia to nie lada wyzwanie dla organizmu nawet zdrowego człowieka. Korzystanie bez opamiętania z wszelkich dobrodziejstw świątecznych potraw może zakończyć się niestrawnością, rozregulowaniem metabolizmu i kilkoma dodatkowymi kilogramami. Tym mocniej ciężar świątecznych dań odczuje osoba w trakcie choroby nowotworowej, jednak w jej przypadku nie tyle obawiamy się nadmiernego spożycia kalorii co ciężkostrawnych potraw, wywołujących dolegliwości ze strony układu pokarmowego, które mogą dodatkowo osłabić i tak wymęczony chorobą organizm.
Czy to znaczy, że osoby chore powinny rezygnować z tradycyjnego smaku Świąt? Odpowiedź brzmi… Nie! Na szczęście istnieje sposób na radość i korzystanie w pełni z tego wyjątkowego czasu, przy zachowaniu dobrego samopoczucia i co ważne, bez restrykcyjnych wyrzeczeń.
Niemożliwe? A jednak! Tradycyjne przepisy można nieco zmodyfikować i zmienić na zdrowsze, a w sięganiu po te oryginalne, zupełnie tradycyjnie przygotowane należy po prostu zachować umiar, wprowadzając zasadę – degustuję, smakuję, próbuję, ale się nie objadam. Dodatkowo pamiętam o kilku ważnych wskazówkach, o których opowiemy za chwilę.
Choroba nowotworowa, sposób leczenia oraz wiążący się z nią stres, wpływają na obniżenie apetytu. Mimo wszystko, świąteczna magia, spotkania z bliskimi i miła atmosfera a także siła tradycji i wspomnień, mogą pomóc rozwiązać ten problem (przynajmniej na kilka dni) – jeśli pojawi się u Ciebie zwiększony apetyt – wykorzystaj sytuacje i jedz. Twój organizm potrzebuje energii do walki z chorobą. Ale jednocześnie pamiętaj o ważnych zasadach i wskazówkach żywieniowych (pomocnych nie tylko w okresie Świąt), które dodatkowo ochronią Cię przed przykrymi dolegliwościami:
1. Obserwuj swój organizm
Dostosuj zachowania żywieniowe przy świątecznym stole do swojego samopoczucia, aktualnie występujących objawów choroby i etapu/sposobu leczenia. Obserwuj reakcje Twojego organizmu na poszczególne pokarmy, postaraj się nie robić niczego wbrew sobie.
2. Zmodyfikuj świąteczne przepisy
Organizm w trakcie choroby nowotworowej a w szczególności chemioterapii, czy radioterapii w okolicach jamy brzusznej, jest zdecydowanie bardziej wrażliwy, co za tym idzie ewentualne dolegliwości ze strony układu pokarmowego u pacjentów onkologicznych, wywołane ciężkostrawnymi i tłustymi potrawami, mogą być, i bardzo często są bardziej nieprzyjemne.
Jeżeli niedawno przebyłaś/eś zabieg operacyjny lub chorujesz na nowotwór przewodu pokarmowego, jesteś w trakcie chemioterapii lub radioterapii okolic jamy brzusznej, zwróć szczególną uwagę na świąteczne produkty, po które sięgasz. Niestety większość tradycyjnych potraw jest ciężkostrawna i tłusta, dlatego w Twoim przypadku tym bardziej należy zmodyfikować tradycyjne przepisy i zwracać uwagę na wybór jak „najlżejszych” dań.
3. Wybieraj to co zdrowsze
Jak już wiesz, świąteczne przepisy możesz zmodyfikować. Może się jednak okazać, że będziesz musiał/a (np. goszcząc u kogoś) coś zjeść, albo bardzo chciał/a wybrać spośród tradycyjnie przygotowanych świątecznych dań. Postaraj się wybierać to, co zdrowsze.
Wybieraj:
– potrawy gotowane, gotowane na parze, duszone, pieczone, grillowane,
– dania łagodne i delikatne, ewentualnie wyraźnie doprawione ziołami, ale nie ostre i nie słone,
– chude i delikatne mięso (kurczak, indyk, cielęcina),
– jeżeli wędliny to własnego wyrobu (to nie musi być skomplikowane), zamiast wędlin ze sklepu wybierz np. pieczoną samodzielnie pierś z kurczaka lub schab,
– wybieraj pieczywo razowe (jeśli nie masz wskazań do ograniczenia błonnika pokarmowego),
– warzywa i owoce w różnej postaci,
– zamiast grzybów leśnych wybieraj pieczarki (grzyby leśne stosuj w bardzo niewielkich ilościach, dla smaku),
– sałatki z dodatkiem sosów jogurtowych, zamiast majonezu,
– desery owocowe, kisiele, budynie mleczne,
– z ciast, wybieraj te bez kremów, dobrym wyborem będzie np. kawałek sernika,
– sięgaj po świeże soki owocowe i warzywne, najlepiej rozcieńczone z wodą,
– wybieraj wodę naturalną np. z dodatkiem imbiru.
Unikaj:
– dań smażonych i smażonych na głębokim tłuszczu,
– tłustych, ciężkostrawnych potraw,
– ostrych i słonych produktów i dań,
– tłustego mięsa i wędlin niskiej jakości,
– nadmiaru słodyczy, ciast, ciastek, cukierków i słonych przekąsek,
– kolorowych i słodkich napojów gazowanych.
4. Poradź sobie z drażniącym zapachem potraw
Jeżeli sam zapach świątecznych potraw wywołuje u Ciebie mdłości, nie zmuszaj się do ich jedzenia, wybieraj te rzeczy, które zjesz z przyjemnością. Jeśli jednak mimo wszystko masz ochotę spróbować – poczekaj aż drażniące Twój węch potrawy wystygną – obniżenie temperatury pokarmu, zmniejsza intensywność zapachu, czasami to wystarczy, aby móc czegoś spróbować.
5. Jedz powoli, dobrze przeżuwaj pokarm
To prosta zasada, którą powinny stosować zarówno osoby zdrowe, jak i w trakcie choroby nowotworowej i nie tylko w Święta. Wolne jedzenie i dokładne przeżuwanie pokarmu usprawnia proces trawienia (który zaczyna się już w jamie ustnej) a także pozwala na wcześniejsze odczucie sytości (trudniej o przejedzenie), dobrze pogryziony (rozdrobniony) pokarm, będzie łatwiej tolerowany przez przewód pokarmowy, co jest szczególnie ważne u osób chorych.
6. Nie przejadaj się – jedz mało, ale często
Kolejna uniwersalna, ale bardzo ważna wskazówka. O ile zdrowe osoby ostatecznie (choć z całą pewnością nie jest to zdrowe i nie pozostanie bez konsekwencji) mogą pozwolić sobie na świąteczne przejedzenie i uleganie namowom babci na kolejną dokładkę 🙂 o tyle Ty powinnaś/powinieneś tego zdecydowanie unikać. Dolegliwości wynikające z przejedzenia w Twoim przypadku, mogą być bardziej dokuczliwe i negatywne w skutkach. Bądź asertywna/y – Nie bój się odmówić, jeśli nie masz już ochoty na jedzenie.
7. Pamiętaj o piciu odpowiedniej ilości płynów
Sięgaj często po wodę. Możesz dodać do niej imbir – który ma właściwości niwelujące mdłości. Pij także herbatki ziołowe np. rumianek, koper włoski czy melisę, które będą wspomagać pracę Twojego układu pokarmowego. Zamiast kolorowych słodkich czy gazowanych napojów, wybieraj naturalne, świeżo wyciskane soki, najlepiej rozcieńczone z wodą.
8. Rozsmakuj się w Świętach
Jeśli masz apetyt, spróbuj tego na co masz ochotę (nawet tradycyjnie przygotowanych dań) W końcu są Święta! Ale WAŻNE: „Spróbuj” nie znaczy „zjedz ogromne porcje”. Tradycyjne świąteczne potrawy są ciężkostrawne nawet dla osób zdrowych. Pamiętaj więc o umiarze, ale nie bój się próbować i degustować – „kęs” tradycji nie zaszkodzi, a paradoksalnie może nawet pomóc – fakt, że nie musisz całkowicie rezygnować z potraw i smaków, które lubisz być może pozwoli Ci czuć się bardziej komfortowo przy rodzinnym stole i chociaż na chwilę zapomnieć o chorobie.
9. Spróbuj spędzić trochę czasu aktywnie
Jeśli czujesz się dobrze, możesz pokusić się o spacer w towarzystwie najbliższych, oderwanie się od stołu i odrobina aktywności wyjdzie Wam wszystkim na zdrowie.
10. Poznaj sposoby na przykre dolegliwości i staraj się im jak najszybciej przeciwdziałać.
Jeśli czujesz, że zjedzenie jakiejś potrawy nie było dla Ciebie najlepsze i obserwujesz u siebie jakiekolwiek przykre dolegliwości, spróbuj naturalnych sposobów przeciwdziałania.
PRZEPISY
1. Prawdziwy barszcz
Składniki:
Włoszczyzna (Seler, pietruszka, kapusta, cebula)
Dwa ząbki czosnku
1kg buraków (startych na średniej wielkości oczkach)
2 łyżki octu
2 jabłka ze skórką pokrojone na ćwiartki, pozbawione gniazd nasiennych
5 ziaren ziela angielskiego
5 ziarenek pieprzu
Listek laurowy
2 goździki
5 suszonych grzybów
pół łyżeczki majeranku
150 – 200 ml soku z czarnej porzeczki (najlepiej ekologicznego)
woda
Przepis:
Przygotuj duży garnek o pojemności ok. 4 litrów. Wrzuć do niego buraki, jabłka, obraną ale nie pokrojoną włoszczyznę i zalej wodą tak, aby sięgała 3-4 cm powyżej warzyw. Dodaj ziele angielskie, pieprz, czosnek i grzyby, a także ocet i goździki. Doprowadź do wrzenia, zmniejsz ogień i gotuj tak długo, aż buraki puszczą dużo soku a warzywa będą miękkie (zajmie to ok. 30 minut). Wyłącz . Dodać roztarty w palcach majeranek i zostaw na noc w chłodnym miejscu. Następnego dnia, przelej barszcz przez sito, lekko podgrzej, dopraw sokiem z czarnej porzeczki, solą i pieprzem. W razie potrzeby, możesz dodać więcej majeranku.
2. Kompot wigilijny:
Składniki:
½ kg suszonych jabłek i gruszek
Garść rodzynek
200 g moreli suszonych niesiarkowanych
100g wędzonych śliwek
Laska cynamonu
Szczypta imbiru
2 goździki
2 szklanki świeżego (świeżo wyciskanego) soku jabłkowego
Miód albo melasa trzcinowa do smaku
4 szklanki wody
Przepis:
Owoce wypłucz bardzo dokładnie, następnie zalej wodą, tak aby sięgała ok. 4 cm powyżej owoców. Całość odstaw na przynajmniej 2h aby owoce napęczniały. Następnie dolej soku jabłkowego i wody. Dodaj przyprawy, miód lub melasę trzcinową i gotuj przez 20 minut. Po wypiciu całego kompotu, pozostałe na dnie garnka owoce możemy ponownie zalać wodą, dopóki wywar zachowuje smak i aromat.
3. Ryba po grecku w lżejszym wydaniu (przepis na 3 porcje)
Składniki:
100 g jogurtu naturalnego
½ pora,
Seler,
1 marchew,
½ korzenia pietruszki,
starty imbir, słodka papryka do smaku,
1 cytryna,
filet z łososia 100g,
ser biały półtłusty 50g.
Przepis:
Łososia skrop cytryną i ułóż w naczyniu żaroodpornym. Warzywa pokrój cieniutko w paski lub zetrzyj na tarce i gotuj na parze aż zmiękną. Następnie wymieszaj je z imbirem i przykryj nimi łososia. Wstaw do piekarnika rozgrzanego do temp. 180°C na 20min. W miseczce wymieszaj twaróg z jogurtem i słodką papryką. Polej warzywa i zapiecz przez kolejne 15min.
4. Śledzie w sosie jogurtowo – koperkowym (przepis na 4 porcje)
Składniki:
400 g solonych śledzi,
100 g ogórków kiszonych,
1 cebula,
1/2 jabłka,
150 g gęstego jogurtu naturalnego,
Pieprz
Przepis:
Śledzie namocz dokładnie w wodzie (przynajmniej kilka godzin), a następnie pokrój je na mniejsze kawałki. Ogórki opłucz lub namocz w wodzie (żeby uniknąć nadmiernie kwaśnego smaku), następnie je pokrój, pokrój także cebulę i jabłko w drobniutką kostkę wymieszaj z jogurtem. Śledzie ułóż na półmisku i zalej sosem, następnie schłodź w lodówce.
5. Jaglane lub razowe pierogi z kapustą i grzybami ( wybierz rodzaj ciasta, przepis na farsz pozostaje niezmienny)
Składniki na ciasto jaglane:
100 g suchej kaszy jaglanej
200 g mąki ryżowej
80 g mąki ziemniaczanej
80 g mielonego siemienia lnianego
400 ml gorącej wody
3 łyżki oliwy
1 płaska łyżeczka soli
Składniki na ciasto razowe:
1,5 szklanki mąki pełnoziarnistej
3/4 szklanki mąki pszennej
ok. szklanka bardzo ciepłej wody
szczypta soli
Składniki na farsz:
0,5 kg kiszonej kapusty
50 g suszonych grzybów
150 g pieczarek
2 średnie cebule
2 listki laurowe
3 ziarenka ziela angielskiego
sól, pieprz (niewiele do smaku)
olej do smażenia
Przepis:
Dzień wcześniej przygotuj farsz: kapustę opłucz na sitku i umieść w garnku. Wlej taką ilość wody by przykryła kapustę. Dodaj listki i ziele. Gotuj 1,5 h na małym ogniu. Miękką odcedź, wyjmij przyprawy. Grzyby suszone zalej gorącą wodą i odstaw na 15 minut aby napęczniały. Pieczarki pokrój w drobną kostkę. Cebulę pokrój w piórka i zeszklij na patelni. Dodaj posiekaną kapustę i grzyby pokrojone na mniejsze kawałki. Podsmaż delikatnie, dopraw pieprzem i solą. Gotową zmiksuj blenderem lub zmiel w maszynce. Farsz odstaw aby przestygł, a następnie schowaj do szczelnego pudełka i umieść w lodówce.
Przygotuj ciasto:
1. JAGLANE: kaszę opłucz na sitku pod strumieniem gorącej wody i ugotuj do miękkości (8-10 minut). Do miski przesiej mąkę ryżową i ziemniaczaną. Dodaj siemię, sól, oliwę, wodę i ugotowaną, odcedzoną kaszę. Zmiksuj blenderem na jednolitą masę. Pozostaw w misce na 5 minut by odpoczęło. Ciasto gotowe!
Przenieś je na stolnicę posypaną mąką i przez pół minuty zagniataj jeszcze ręcznie. Ciasto powinno być plastyczne ale nie kleić się
Rozwałkuj na cienki placek i szklanką (ok. 6 cm średnicy) wykrawaj kółka. Na środek każdego nakładaj małą łyżeczkę farsz i zlepiaj pierożki. Brzegi możesz wykończyć odciskając delikatnie koniec widelca.
Garnek napełnij wodą i doprowadź do wrzenia. Dodaj kilka kropli oleju i pół łyżeczki soli. Pierogi wrzucaj do gotującej się wody. Pozostaw aż wypłyną, odczekaj minutę i wyławiaj na sitko. Każdą partię pierogów delikatnie opłucz wodą, a następnie przełóż na talerz.
2. RAZOWE: Z mąki, soli i wody zagnieć miękkie, gładkie ciasto. Dolewaj niewielkie ilości wody, według potrzeby ciągle ugniatając. Gotowe ciasto rozwałkowuj na cieniutki placek, wytnij szklanką kółka. Na środek każdego nałóż farsz, następnie złóż na pół i zlep brzegi. W garnku zagotuj wodę osoloną, dodaj kilka kropel oleju. Pierogi wrzucaj partiami na wrzątek i po wypłynięciu na powierzchnię gotuj ok. 3-5 minut.
6. Schab pieczony ze śliwką
Składniki:
ładny, chudy kawałek schabu środkowego (1-1,5kg)
8-10 suszonych śliwek
1 łyżka płynnego miodu
sól, pieprz (majeranek lub inne przyprawy ziołowe, łagodne, według uznania)
½ szklanki wody
Przepis:
Schab umyj, osusz dokładnie papierowym ręcznikiem albo lnianą ściereczką. W środek schabu wbij nóż o długim i dosyć wąskim ostrzu (około 2 cm szerokości). Zrób delikatne nacięcie uważając, aby nie rozciąć za mocno, włóż do środka śliwki. Przygotuj marynatę do schabu (wybrane przyprawy połącz z miodem, natrzyj nimi schab, przykryj i wstaw do lodówki na 12h) Następnie przełóż schab do rękawa, dodaj ½ szklanki wody. Piekarnik nagrzej do temperatury 200 -220 stopni, wstaw mięso do gorącego piekarnika. Po 10 minutach zmniejsz temperaturę do 160 stopni (termoobieg) i piecz 1h na każdy kilogram mięsa. Jeśli pieczesz mniej niż 1 kg to czas pieczenia wyniesie około 1 godziny.
7. Sernik z musem malinowym (Przepis na 12 porcji)
Składniki na spód:
100g (3/4 szklanki) mąki pszennej razowej
70g (1/2 szklanki) mąki pszennej tortowej
35g masła
4 łyżki mleka
1 duże jajko
3 łyżki ksylitolu
Szczypta soli
Składniki na masę serową
0,5 kg twarogu półtłustego
250g ricotty
0,5 szklanki ksylitolu
1 łyżka cukru z prawdziwą wanilią lub łyżeczka ekstraktu waniliowego
1 jajko
Mus malinowy
150g malin mrożonych lub świeżych
2 łyżki ksylitolu
Przepis:
Mieszankę mąk, jajko, sól, mleko, ksylitol i zimne masło pokrojone w kostkę zagnieć na ciasto na spód, zawiń w folie i zostaw na godzinę w lodówce.
Schłodzone ciasto rozwałkuj na okrągły placek, przełóż do silikonowej formy na tarte (lub zwykłej, nasmarowanej tłuszczem lub wyłożonej papierem do pieczenia).
Ciasto w formie nakłuj widelcem na całej powierzchni, a następnie spód podpiecz przez 15 minut w 180’C.
Zmiel twaróg i zmiksuj go z ricottą, ksylitolem i wanilią. Dodaj jajko i jeszcze raz zmiksuj aby połączyć składniki
Maliny zmiksuj blenderem razem z ksylitolem, przetrzyj przez sito, aby pozbyć się pestek (jeżeli nie wywołują u Ciebie dolegliwości, możesz zostawić pestki)
Na podpieczony spód wyłóż masę serową. Na wierzchu łyżeczką rozprowadź mus malinowy.
Piecz około 30min, do ścięcia masy serowej. Po tym czasie sernik wyjmujemy, zostawiamy do ostudzenia i schładzamy. (Zamiast zapiekać mus, możesz go także dodać w postaci świeżej, upiecz wówczas sernik bez warstwy malin)
Autorki:
Katarzyna Klimek, dietetyk kliniczny
Małgorzata Kujda, dietetyk kliniczny
Fit Up Clinic
